Podmuch wiatru omiata szerokie, płaskie pola, niosąc ze sobą zapach wilgotnej ziemi i słonego powietrza Morza Północnego - i nagle wydaje się, że samo światło staje się kolorem. Każdy, kto patrzy na holenderskie malarstwo, natychmiast zdaje sobie sprawę, że światło jest tu prawdziwym bohaterem. W przeciwieństwie do skąpanych w słońcu Włoch, gdzie renesansowi artyści szukali dramatyzmu w marmurach i freskach, Holandia celebruje codzienność, niespektakularne życie w jego cichych niuansach. Na przykład w obrazach Vermeera, w których promień słońca wpada przez okno i tańczy na bańce na mleko, niewidzialne staje się widoczne: bezruch, koncentracja, chwila, która wydaje się trwać wiecznie. Holendrzy rozumieli, jak uchwycić niewypowiedziane w kolorze - nie z patosem, ale z niemal naukową ciekawością tego, co naprawdę widzi oko.



Wystarczy jedno spojrzenie na autoportrety Rembrandta, by niemal poczuć szorstkie płótno pod opuszkami palców. Jego pociągnięcia pędzla są jak ślady życia, które nie boi się pokazać nawet cieni. Podczas gdy francuscy impresjoniści później poszukiwali ulotności chwili, to holenderscy mistrzowie znacznie wcześniej uchwycili w oleju grę światła i ciemności, blasku i nieprzezroczystości. Rembrandt, ale także Frans Hals, Jan Steen czy Judith Leyster - wszyscy oni malowali nie tylko twarze, ale postacie, nie tylko sceny, ale całe historie, uchwycone w jednym, żywym momencie. Jest też cicha rewolucja w grafice: Znakomite akwaforty Herculesa Segersa, którego surrealistyczne pejzaże są do dziś uważane za zwiastuny nowoczesności, czy mistrzowskie miedzioryty Rembrandta, który stworzył całe światy za pomocą zaledwie kilku kresek.



Ale sztuka holenderska to coś więcej niż tylko Złoty Wiek. Każdy, kto dziś spaceruje po Amsterdamie, napotka chłodną przejrzystość Mondriaana, którego kompozycje linii i podstawowych kolorów wydają się echem niekończących się kanałów i pól - zredukowane do podstaw, a jednocześnie pełne rytmu. Fotografie, od Eda van der Elskena po Rineke Dijkstrę, uchwyciły życie na ulicach, plażach, w twarzach ludzi - bezpośrednie, szczere, czasem bezlitosne. I to szczególne światło, które sprawia, że Holandia jest tak wyjątkowa, pojawia się raz po raz: światło, które nie oślepia, ale ujawnia. Kiedy patrzysz na odbitkę artystyczną z Holandii, nie trzymasz w rękach tylko obrazu, ale kawałek atmosfery, powiew wiatru, kroplę deszczu na szybie - a może nawet chwilę wieczności.